Կազակները Հայաստանում

Խոսելով Հայաստանում կազակների մասին, հաճախ կարելի է լսել մի տարակուսալի հարց. «Որտե՞ղ են կազակները, և որտե՞ղ է Հայաստանը»: ... Այս ռազմական կազմավորումը բնակություն է հաստատել հայկական հողում վաղուց ՝ ծառայելով հավատով և ճշմարտությամբ: Հայաստանի տարածքում գտնվող առաջին կազակական բնակավայրերը հիմնադրվել են 1804-ին Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրությունների միջև եղած սահմանը պահպանելու համար ուղարկված կազակների կողմից: Մի փոքր անց նրանց թույլ տրվեց տեղափոխել իրենց ընտանիքները Հայաստան, ինչը նպաստեց մեծ գաղթի և նոր վայրին ադապտացվելուն:

Հայ կազակների ներկայացուցիչների թվում է եղել նաև Ռուսաստանի կայսրության ներքին գործերի նախարար Միխայիլ Տարիելովիչ Լորիս-Մելիքովը, որը կանգնած էր երևանյան կազակական գնդի ակունքներում և ղեկավարում էր կազակների կազմավորումները 1877-1878 թվականներին Թուրքիայի հետ պատերազմում: Գրաֆ Լորիս-Մելիքովին, գլխավոած Երևանյան կազակական ուժերին Թուրքիայի դեմ պատերազմի ժամանակ (1877-1878 թթ.)

Միքայել Տարիելի Լորիս-Մելիքով (1825—1888) ` Ռուսաստանի Կայսրության զորապետ և պետական գործիչ, հեծելազորի գեներալ (1875 թ.ապրիլի 17), համհարզ-գեներալ,կոմս (1878 թ. ապրլիլ 16): Կառավարական խորհրդի անդամ (1880 թ. փետվարի 11): Ծնվել է հայ ազնվական ընտանիքում, Թիֆլիս քաղաքում 1824 թ. հոկտեմբերի 19-ին: Նրա նախնիներից մեկը `իշխան Մելիք – Նազարը, 16-րդ դարում տիրեց Լոռի քաղաքը և 1602 թ.-ին պարսից Շահ Աբբասից ստացավ այդ քաղաքի և նույնանուն նահանգի հնուց եկած իր իրավունքը հաստատող հրովարտակ: Լորիս Մելիքովները եղել են Լոռու տափաստանի ժառանգական պրիստավները և իշխանները: Նրանք բարձրագույն վրացական ազնվականության կազմի մեջ էին մտնում և ներառվել են Թիֆլիսյան նահանգի տոհմածառային իշխանության 6-րդ մասում: Միքայելի հայրը ապրում էր Թիֆլիսում և Լայպցիգ քաղաքի հետ առևտրով էր զբաղվում: 1836 թ.-ին ընդունվել է Մոսկվայի արևելյան լեզուների Լազարյան ինստիտուտ, 1841 թ.-ից սովորել է գվարդիական ենթասպաների և հեծելազորային յունկերների դպրոցում` Պետերբուրգում (Նիկոլաևյան հեծելազորային ուսումնարան): 1843 թ.-ի օգոստոսի 2-ին նրան շնորհվեց Լեյբգվարդիայի Գրոդնեի հուսարական գնդի հեծելազորային սպայական առաջին աստիճան` կոռնետ,որտեղ ծառայել է չորս տարի:1848 թվականին նա այլ կովկասյան հերոսի ջոկատի կազմում էր` իշխան Արգուտինսկի-Դոլգոռուկի, ով ռազմական գործողություններ էր կատարում Դագեստանում:
1856 թ.-ի օգոստոսի 4-ին Լորիս Մելիքովը նշանակվեց գեներալ- մայոր, ապա 1858 թ.-ին նշանակվեց Աբխազիայի զորքերի հրամանատար և Քութաիսիի գեներալ-նահանգապետության գծային գումարտակների տեսուչ:1859 թվականին Լորիսը գործուղվեց Թուրքիա` բանակցություններ անցկացնելու ի նպաստ ասիական Թուրքիայի սահմաններում Թերեքի մարզի լեռնաբնակ- ներգաղթածների ընդունման: Այս առաջադրանքը կատարելու համար նրան շնորհվեց Սուրբ Ստանիսլավի 1-ին աստիճանի շքանշան և հենց նույն տարվա ապրիլի 17-ին նշանակվեց գեներալ-լեյտենանտ: 1863 թվականի մարտին նշանակվեց Թերեքի մարզի ղեկավար` ղեկավարելով այնտեղ տեղակայված զորքերը և նշանակվեց Թերեքի կազակական զորքերի վարչական ատաման: 1865 թվականի օգոստոսի 1-ին նշանակվեց գեներալ- համհարզ:
1877 թ.-ի ապրիլի 12-ին Լորիս- Մելիքովը 4 շարասյուներով հատեց Թուրքիայի սահմանը և մայիսի 5-6 գրոհով տիրեց Արդահանը, որի համար Սուրբ Գևորգի 3-րդ աստիճանի շքանշան ստացավ: Հավլիար- Հալաջինյան և Դեվե- Բոյնու ճակատամարտերում հաղթանկների համար Լորիս- Մելիքովն արժանացել է Սուրբ Գևորգի 2-րդ աստիճանի շքանշանի: Կարսի գրավման համար Լորիս-Մելիքովը պարգևատրվեց Սուրբ Վլադիմիրի 1-ին աստիճանի թրերով շքանշանի: 1878 թվականի ապրիլին կոմսի տիտղոս ստացավ և 1878 թ.-ին նշանակվեց Աստրախանի, Սարատովի և Սամարայի ժամանակավոր գեներալ- նահանգապետ:
1879 թ.-ի ապրիլի 7-ին նշանակվել է Խարկովի նահանգի գեներալ- նահանգապետ, նույն թվականի ապրիլի 17-ից ` Խարկովի զինվորական շրջանի զորքերի հրամանատար:1880 թվականի սկզբին` փետրվարի 14-ին, նշանակվեց նույն թվականի փետրվարի 12-ին հիմնադրված գերագույն վարչունակ հանձնաժողովի գլխավոր ղեկավար: Մարտի 3-ից` Կայսեր դիվանատան III բաժանմունքի ժամանակավոր ղեկավար: Լորիս- Մելիքովը առաջարկեց լուծարել III բաժանմունքը և նրա գործերը փոխանցել Ներքին Գործերի նախարարությունում գործող վերակազմավորված ոստիկանության բաժանմունք:1880 թվականի ամռան ավարտին գերագույն վարչունակ հանձնաժողովի գործունեությունը դադարեցնելու հարց առաջացավ, որը փակվեց նույն թվականի օգոստոսի 6-ին: Նույն թվականին էլ նշանակվել է ներքին գործերի նախարար: Մահացել է 1888 թ.-ի դեկտեմբերի 12-ին Նիցայում, նրա մարմինը բերվել է Թիֆլիս, որտեղ և թաղվել է Վանի մայր տաճարում:

Այդ ժամանակ Էրիվանի բերդը պարսիկների ձեռքում էր: 1804-ին տեղի ունեցավ Ռուսաստանի զորքերի առաջին արշավը ընդդեմ Էրիվանի, 1808-ին `երկրորդը: Եվ հաջողությամբ պսակվեց միայն երրորդ արշավը1827 թ.-ին: Վերցվեց Էրիվանի ամրոցը և Արևելյան Հայաստանի այնպիսի մեծ շրջանները, ինչպիսիք էին Էրիվան և Նախիջևան խանությունները, միւացվեցին Ռուսաստանին: Հայկական հողերում առաջին ռազմական կայազորը հայտնվեց անմիջապես Ռուսաստանին Հայաստանի միակցությունից հետո: Այն հիմնվել է Շիրակի (Շուրագել) գավառում: Կազակները հիմնել են Գյումրի գյուղի հարևանությամբ գտնվող մի գյուղ, որը վերածվել է Թուրքիայի հետ սահմանին գտնվող սահմանային անցակետի: 1836 թ.-ին այստեղ հաստատվեց Նիկոլաս Ակայսրը, որից հետո ամրապնդման աշխատանքներն էլ ավելի խորացան, և Գյումրի գյուղը մեծացավ, վերածվեց Ալեքսանդրապոլ քաղաքի: Քաղաքը դարձել է Կովկասում Ռուսաստանի գլխավոր ռազմավարական կենտրոնը, որտեղ արդեն հայտնվել են ռուս քաղաքացիական անձինք:

Կազակների համար դա մեծ պատիվ էր, որոնք առանձնանում էին իրենց մարտական ոգով, ծառայել Կովկասում և Անդրկովկասում, որտեղ այդ ժամանակ տեղի էին ունենում ռազմական իրադարձություններ:

Կազակների երկրորդ հոսքը դեպի Հայաստան ուղևորվեց 1861 թվականի գյուղացիական բարեփոխումից հետո, երբ գյուղացիներին թույլատրվեց բնակություն հաստատել Ռուսաստանի հարավում և Անդրկովկասում, պայմանով, որ նրանք ընդգրկված լինեն կովկասյան կազակական բանակում:

1904 թվականի վերաբնակեցման մասին օրենքը նպաստեց Հայաստանում կազակների քանակի ավելացմանը, որտեղ այդ ժամանակ արդեն կազակական բազմաթիվ գյուղեր կային: Կազակները տեղափոխում էին ընտանիքներ, ամուսնանում էին տեղացիների հետ, կառուցում էին տներ և տաճարներ:

Պատմական վկայություններ կան, որ կազակները սկիզբ են առել Հայդուկներից: Ովքե՞ր են Հայդուկները: Սրանք զինված գյուղացիներ են, որոնք ճնշված են օսմանյան լծից և պայքարում են Բալկաններում և Արևմտյան Հայաստանում օսմանյան տիրապետության դեմ: Ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքում Հայդուկները կռվել են ռուսական զորքերի հետ միասին: Բայց նրանց պատմությունը սկսվեց դեռ ավելի վաղ. Հին ժամանակներում, երբ քարավան-բաշիները Հայաստանով անցնում էին Եվրոպա, իրենց պաշտպանության համար նրանք վերցրեցին հայդուկներին: Այսպիսով նրանք հասան Օսմանյան կայսրության տարածք, այնուհետև անցան Դոն: Այսինքն ՝ կարելի է պնդել, որ կազակների արմատները հենց այստեղից են: Ի դեպ, կազակական յուրաքանչյուր ազգանուն ունի թյուրքական կամ հայկական արմատներ: Սա նաև բացատրում է, թե ինչու կազակները սևամորթ և գանգուր մազերով են և նման չեն էթնիկ ռուսների:

Հայերի և կազակների պատմության մեջ կան ոչնչացման արյունոտ էջեր: Հայերը վերապրեցին ցեղասպանությունը ՝ մոտ երկու միլիոն բնակչություն կորցնելով Օսմանյան կայսրությանը: Կազակները նույնպես բոլշևիկների օրոք ենթարկվել են ցեղասպանության, և ոչնչացվել է ավելի քան երկուուկես միլիոն կազակներ: Ինքնիշխան կայսրին և Ռուսաստանին հավատարմության համար, կազակները հնագույն ժամանակներից հսկում էին պետականությունը, պաշտպանում իրենց սահմանները, պահում էին իրենց հողերը, որտեղ նրանք ապրում էին: Հետևաբար, կարող ենք ասել, որ հայերն ու կազակները մոտ են միմյանց, նրանք հասկանում են, թե ինչ է ցեղասպանությունը: Կազակների առաքելությունն է հայրենի հողի վրա ապրել, պաշտպանել այն, ներառյալ սահմանները: Երբ 1828-ին Արևելյան Հայաստանը բռնակցվեց Ռուսաստանի կայսրությանը, Պարսկաստանի և Թուրքիայի հետ սահմանները պահպանելու պարտականությունները հանձնարարվեցին Կուբանի կազակների գնդերին և Պլաստուն գումարտակներին:

AI Expert

Рукаводство СОАКС

Թորոսյան Նվեր Սուրենի

Նախագահ , գերագույն ատաման , գեներալ - լեյտենանտ

Ծնվել է 1962 թ.-ի հունվարի 1-ին Արագած գյուղում, ՀՀ Ապարանի տարածաշրջան: 1984 թ.-ին ավարտել է Երևանի պետական կառավարման ինստիտուտը, Ֆինանսների և հաշվապահության ֆակուլտետը: 1999 թ.ին, սեպտեմբերին ավարտել է Գ.Լազարյանի անվան Արևելագիտության ինստիտուտը: 2007 թվականից `տեխնիկական գիտությունների թեկնածու է , դոցենտ: 2008-ի դեկտեմբերին ստացել է գեներալ-լեյտենանտի զինվորական կոչում: 1997 թվականից առ այսօր Եվրասիայի բարեգործական հասարակական կազմակերպության նախագահն է: 2009 թ-ին նշանակվել է ՀԱՊԿ ինստիտուտի հայկական ազգային ներկայացուցչության տնօրեն: 2011 թ. հուլիսի 28-ից հանդիսանում է ՄՀԿՈՒՄ կազմակերպության հիմնադիր:

Գրիգորյան Լևոն Վրեժի

 Գերագույ Ատամանի տեղակալ, գնդապետ 

Ծնվել է 1962 թվականի նոյեմբերի 6-ին, Երևան քաղաքում: 1984 թ.-ին ավարտել է Երևանի պետական կառավարման ինստիտուտը, Ֆինանսների և հաշվապահության ֆակուլտետը: 2010-ի սեպտեմբերին ստացել է գնդապետի զինվորական կոչում: 2019-ին նշանակվել է Գերագույն Ատամանի տեղակալ: